یادداشت؛
"تربیت در سایه" و راهکارهای مقابله با ترس کودکان
همه انسان‌ها با ترس از صدای بلندِ ناگهانی و همچنین ترس از ارتفاع متولد می‌شوند و بقیه ترس‌ها محصول محیط هستند و بچه‌ها ذاتا به جز دو موردی که ذکر شد، هیچ ترسی ندارند.
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، ترس در کودکان مسئله فراگیری است، که کم و بیش همه والدین و یا مربیان تربیتی با آن درگیر هستند. ترس از تاریکی، تنهایی، موجودات ماورایی، دزد، حیواناتی نظیر گربه، سگ و کبوتر، ترس از غریبه‌ها و... مجموعه ترس‌های هستند که اعتماد به نفس را از کودکان ما می‌گیرند و ذلت و ناتوانی را در او نهادینه می‌کنند. امیرالمومنین (ع): الشَّجاعَةُ عِزٌّ حاضِرٌ، اَلجُبنُ ذُلٌّ ظاهِرٌ: از شجاعت عزت می‌تراود و از ترس خواری
ابتدا باید بدانیم، همه انسان‌ها با ترس از صدای بلندِ ناگهانی و همچنین ترس از ارتفاع متولد می‌شوند و بقیه ترس‌ها محصول محیط هستند، یعنی این ما هستیم که کودکانمان را از لولو، آقا دزده، هیولا و... می‌ترسانیم وگرنه همه بچه‌ها ذاتا به جز دو موردی که ذکر شد، هیچ ترسی ندارند؛ و باز بهتر است بدانیم، اگر ترس‌ها در کودکی به درستی درمان نشود حتما در بزرگ‌سالی به شکل‌های دیگری بروز خواهند کرد.
نصیحت کردن، سرزنش کردن و مقایسه با دیگران، معمولا از کم اثرترین راه‌ها برای ایجاد روحیه شجاعت در کودکان هستند و اغلب باعث لجاجت آنها می‌شود. امیرالمومنین (ع):اَلافراطُ فِى المَلامَةِ یَشُبُّ نیرانَ اللَّجاجِ (زیاده روى در سرزنش کردن، آتش لجاجت را [در سرزنش شونده]شعلهور مى‌سازد.
پس با ترس‌های کودکانمان چگونه برخورد کنیم؟
نگران نباشید! ما بهترین، سریع‌ترین و اثر بخش‌ترین راه برای مبارزه با ترس کودکان، یعنی استفاده از راهکارهای تربیت غیرمستقیم (تربیت در سایه) را به شما پیشنهاد می‌دهیم.
اولین گام در کمک به کودکان برای غلبه بر ترسشان، توجه به علت یا نقطه آغازین ترس‌های آنها است. ما چند مورد از این نقاط سیاه ترسناک را یادآور می‌شویم.
جدایی از والدین: والدین موضوع عشق کودکان هستند. جدا شدن از مادر بدون مقدمه‌چینی صحیح، آسیب روحی سنگینی به کودک وارد می‌کند. ترس جدایی از والدین در موقعیت‌هایی مثل روز‌های اول مهدکودک و... بروز می‌کند و می‌تواند از علل ترس خردسالان باشد.
عدم احساس امنیت: وقتی کودکان به دلیل شاغل بودن مادر، مجبوراند ساعاتی را در جایی به جز خانه بگذرانند که آن مکان احساس امنیت خانه را به آنها نمی‌دهد، این اتفاق می‌تواند نقطه آغازین ترسشان از چیز‌های مختلف شود.
تغییرات: کودکان به شکل بسیار افراطی با محیط و اشیاء پیرامونشان انس می‌گیرند. باید دقت داشته باشیم که ایجاد تغییرات ناگهانی و شدید، باعث اضطراب و در نتیجه ترس دلبندانمان می‌شود. مثلا رفتن به خانه جدید، مهدکودک جدید و...
تجربه غیرمستقیم ترس: وقتی کودکان عزیزمان متوجه ترس ما می‌شوند یا فیلم ترسناکی را می‌بینند، باوجود اینکه خودشان در موقعیت ترسناکی قرار نگرفته‌اند، اما ترس در آنها آغاز می‌شود.
تجربه مستقیم ترس: زمانی که فرزندانمان به طور مستقیم ترس‌هایی مثل تصادف کردن، گم شدن و... را تجربه می‌کنند شَبَه سیاهِ ترس بر آنها چیره خواهدشد.
پس از آنکه دلایل ایجاد ترس در کودکانمان را کشف کردیم باید به صورت غیر مستقیم برای مبارزه با ترس به او کمک کنیم و در اینجا راهکارهای "تربیت در سایه" به کمک ما می‌آیند.
فرزندمان را تحقیر و سرزنش نکنیم. با کمی دقت درمی‌یابیم که ما هم از چیز‌های زیادی می‌ترسیم، اما هرگز خود را مستحق سرزنش یا تمسخر نمی‌دانیم. بهتر است بجای سرزنش، با او همدلی کرده و نشان دهیم که او را درک می‌کنیم. مثلا به فرزندمان بگوییم که ما هم در کودکی از چیز‌های می‌ترسیدیم، اما الان دیگر نمی‌ترسیم.
کودکان را مجبور به شجاعت نکنیم. ترس کودک از نگاه ما بزرگترها، غیرمنطقی و شاید خنده‌دار به نظر برسد، اما باید توجه داشت که او واقعا، با تمام وجود می‌ترسد و قلب کوچکش مالامال از احساس خطر و رعب است، لذا در مرحله اول نباید او را مجبور کرد که به طور مستقیم با ترسش مقابله کند.
به او احساس امنیت بدهیم. باید بدانیم که ریشه همه ترس‌ها احساس خطر است و درمان همه ترس‌ها احساس امنیت است. بهتراست سعی کنیم هنگام ترس در کنارشان باشیم و به آنها آرامش و قوت قلب بدهیم. می‌توانیم ذکری به کودکانمان آموزش دهیم تا هنگام ترس با گفتنش به آرامش برسند و تکیه گاهی بی‌بدیل یعنی خداوند را در کنار خود احساس کنند. امیر مؤمنین (ع): التوکل خیر العماد (توکل بر خدا بهترین تکیه‌گاه است)
صبور باشیم. ترس‌ها، چون طوفانی هولناک، به سرعت قلب انسان را زیر و رو می‌کنند و، چون تبخیر شدن باران، به آرامی از جانمان رخت می‌بندند، پس تا آن وقت بردبار باشیم. انتظار نداشته باشیم با یک توصیه یا گفتگو کوتاه، کودکمان کاملا ترس را فراموش کند. باید بدانیم، صبر و بردباری، کلید موفقیت در تربیت محسوب می‌شود و اصولا تربیت، با عجله هیچ سنخیتی ندارد. فَاصْبِرْ کَمَا صَبَرَ أُولُو الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَلَا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ: صبر کنید همانگونه که پیامبران اوالوالعزم صبرکردند و برای آنها عجله به خرج ندهید) احقاف ۳۵
از اثرات اعجازانگیز بازی، قصه و فیلم‌های مناسب غفلت نکنیم. بچه‌ها با بازی، تماشای فیلم و شنیدن قصه می‌توانند به صورت غیرمستقیم و قهرمانانه به مبارزه با ترس‌هایشان برخیزند و روحیه شجاعت و شهامت را در خود تقویت کنند. داستان شهامت‌ها و شجاعت‌های دلیرمردان و شیرزنان تاریخ اسلام و ایران می‌تواند از کودک دلبند ما، یک اَبَرانسان بسازد.
پدران و مادران، خودتان شجاع باشید. ما مهمترین الگوی کودکانمان هستیم، پس اگر از چیزی می‌ترسیم باید هر چه زودتر بر آن غلبه کنیم. غالبا والدین ترسو، فرزندانی ترسو تربیت می‌کنند و والدین شجاع، کودکان بی‌باک‌تری خواهند داشت.
از وقوع اولیه ترس در کودکان جلوگیری کنیم. بار‌ها شنیده‌ایم که، پیشگیری بهتر از درمان است، پس قبل از آنکه کودکانمان بترسند، باید راه‌های ترس را بر او ببندیم. هرگاه پیش‌بینی می‌کنیم که قرار‌است کودکمان از‌چیزی بترسد با پاره‌ای از توضیحات کودکانه او را آماده کنیم. مثلا وقتی قصد داریم کودک خود را به بیمارستان ببریم به او توضیحاتی کوتاه، صادقانه و آرامش‌بخش در مورد دکتر، آمپول و سِرُم بدهیم.
شجاعت‌های کوچک و کم اهمیت کودکانمان را تحسین کنیم و آنها را بزرگ و مهم جلوه دهیم. چه کودکان ضعیف و کم استعدادی که با تعریف و تمجید والدین، بذرِ شهامت در وجودشان ریشه دوانید و به موفقیت‌هایی بزرگ دست یافتند و چه کودکان مستعد و توانمندی که با بی‌توجهی و دیده نشدن توسط والدین، ناامید شدند و ضعیف و بی‌عرضه بار آمدند.
کودکانمان را به آرامی با محرک‌های ترسناک مواجه کنیم. تدریج یکی از روش‌های روان‌شناسی و بسیار قابل استفاده در مبارزه با ترس است. مثلا اگر کودک ما از گربه می‌ترسد با فاصله نسبتا زیادی از گربه بایستیم و با هم بستنی بخوریم بدون اینکه صحبتی در مورد گربه یا ترس کودک داشته باشیم و آرام‌آرام و به مرور زمان، مواجه با منبع ترس را نزدیک‌تر کنیم تا ترس خاموش شود. این راهکار می‌تواند طی چند ساعت یا چند روز صورت بگیرد و زمانی که کنار گربه بودن، برای کودک ما عادی شد، بهتر است هر چند روز یکبار از این روش استفاده کنیم تا ترس کاملا از وجود فرزند عزیزمان رخت ببندد.
آخرین راهکارِ "تربیت در سایه" برای مبارزه با ترس کودکان روش انفجاری یا غرقه سازی است. در این روش میبایست کودک را یکباره با منبع ترس مواجه کنیم. امیرالمومنین (ع): إِذَا هِبْتَ أَمْراً فَقَعْ فِیهِ: از هر آنچه می‌ترسی، خود را درون آن بی‌افکن
با توجه به آسیب‌های احتمالی این روش، خصوصا در کودکان توصیه اکید می‌شود غرقهسازی حتما زیر نظر یک متخصص و با رعایت همه اصول روان‌شناسی صورت بگیرد./918/ی701/س
محمدصادق ناطقی
ارسال نظرات
نظرات بینندگان
هرگز تهدید به ترک کردن آنها یا دوست نداشتن شان نکنید.
هرگز همسرتان را تهدید به ترک او و خانه نکنید چون باعث ترس فرزندتان می شوید.
در حضور کودک از شدت بیماری یا مشکلات جسمی تان صحبت نکنید.
ترس از تنها ماندن و از دست دادن والدین در همه دوره ها وجود دارد ولی در سن هشت تا دوازده سال به اوج خود می رسد.
معمولا والدین درست بعد از تجربه های متعدد مشاهده فرزندشان در اینکه به خاطر اضطراب، احساس درماندگی می کند، این راهبرد را انتخاب می نمایند و در کار کودک مداخله می کنند و از کودکشان حمایت می کنند. برخی از والدین با تحکم و امر و نهی به کودکانشان می گویند که در موقعیت های برانگیزاننده اضطراب چه کار بکنند. والدین اینگونه رفتار می کنند زیرا وقتی آنها می بینند که ترس گریبانگیر کودک شده است، بیش از حد خود را به جای فرزندشان می گذارند. در کوتاه مدت، این راهبرد های مداخله، به کاهش ترس کودکان و دادن آنچه می خواهند به ایشان کمک می کند. در هر حال، اگر شما اینطور فکر می کنید، این اتکاء به دستورالعمل ها و راهنمایی های والدین در واقع شکلی از اجتناب می باشد. در مثال بالا، آرین یاد گرفته که خودش قادر به اداره موقعیت ترسناک نیست و فقط می تواند با کمک پدرش یا مادرش کارها را انجام دهد. در بلند مدت، این راهبرد منجر به کاهش بیشتر اعتماد به نفس می شود و اضطراب را حفظ می کند.
اگرچه این کار می تواند بسیار دردناک باشد اما فوق العاده مهم است که شما خیلی هم به جای فرزندتان کارهایش را انجام ندهید. حداقل این است که کودکان غالبا از این طریق که اجازه بدهیم اشتباهات خودشان را تجربه کنند، بهتر یاد می گیرند. همچنین، کودکان حتی می توانند یاد بگیرند که اگر مجبور به تجربه موقعیتی شدند، آن موقعیت خطرناک نیست و آنها قادرند با آن مقابله کنند.
درباره این سؤال که بعضی مواقع بیش از حد با فعالیت های فرزندتان درگیر می شوید یا کارها را برای او انجام می دهید یا نه، بیاندیشید.